Powstaje Dom Pamięci Obławy Augustowskiej! - Instytut Pileckiego
Powstaje Dom Pamięci Obławy Augustowskiej!
Budujemy Dom Pamięci Obławy Augustowskiej! Upamiętniamy ofiary największej zbrodni na Polakach po II wojnie światowej.
W lipcu 1945 r., kiedy Europa Zachodnia nadal świętuje zakończenie II wojny światowej, funkcjonariusze sowieckiego państwa podejmują decyzję o przeprowadzeniu w rejonie Augustowa, Suwałk, Sejn i Lipska akcji likwidacji polskiego podziemia. Operacja ta przeszła do historii jako Obława Augustowska. Od 12 lipca jednostki sowieckiej 50. Armii o łącznej sile ponad 45 tys. żołnierzy przeczesują niewielki obszar Puszczy Augustowskiej. Zgodnie z sowieckimi instrukcjami odległość pomiędzy żołnierzami przesuwającymi się w tyralierze wynosi zaledwie 6 do 8 metrów. Wszystkie osoby podejrzane o działalność konspiracyjną lub jej wspieranie są zatrzymywane do dalszej „weryfikacji” przez znany z brutalnych metod sowiecki kontrwywiad wojskowy SMIERSZ.
W wyniku Obławy zostało zatrzymanych ponad 7 tysięcy osób, z czego 5 tysięcy po przejściu weryfikacji wypuszczono do domów. Co najmniej 592 osoby uznane za żołnierzy polskiego podziemia Sowieci zamordowali w nieznanym miejscu. Los kolejnych 900 zaginionych do dziś pozostaje niewyjaśniony – prawdopodobnie również zostali zamordowani.
Dom Turka - dawna siedziba NKWD i UB
„Dom Turka” to nazwa wybudowanej w 1900 r. kamienicy położonej w Augustowie przy ulicy 3 Maja 16. W latach 30. XX wieku mieściła się w niej między innymi znana w Augustowie cukiernia prowadzona przez bośniackiego imigranta, muzułmanina - Kamila Tiakosza, nazywanego potocznie „Turkiem”. W następstwie inwazji sowieckiej na Polskę właściciele zostali wywłaszczeni przez Sowietów, a budynek został na początku 1940 r. zajęty przez NKWD. W podziemiach zorganizowano areszt, w którym przetrzymywano i brutalnie przesłuchiwano przeciwników władzy sowieckiej. W wyniku agresji niemieckiej na ZSRR, w czerwcu 1941 r. budynek zajęły władze niemieckie. Pozostawał on w ich rękach do czasu ponownego zajęcia Augustowa przez Armię Czerwoną 24 października 1944 r. Wtedy też do budynku przy ul. 3 Maja 16 na krótko powróciło NKWD, a od stycznia 1945 r. budynek przejęli funkcjonariusze Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Augustowie. Działalność funkcjonariuszy PUBP w Augustowie w latach 1944-1956 należała do najkrwawszych w regionie. Augustowscy „ubecy” zamordowali co najmniej kilkadziesiąt osób, w tym co najmniej kilka w budynku urzędu. Najwięcej ofiar śmiertelnych przyniosły brutalne tortury, jakie stosowali w czasie przesłuchań, ale zdarzały się również samowolne egzekucje. Mroczna historia „Domu Turka” związana jest również z obławą augustowską.
Po latach kamienica stała się siedzibą straży granicznej, później właścicielem działki i zdewastowanego już budynku był prywatny przedsiębiorca, który chciał utworzyć tam galerię handlową, ale sprzeciwili się temu niektórzy mieszkańcy Augustowa, walczący o ujawnienie prawdy na temat zbrodni UB.

Badania archeologiczne
Od 2021 r. budynek jest w rękach Instytutu Pileckiego, który tworzy w nim Dom Pamięci Obławy Augustowskiej.
W pierwszej kolejności zostały tam przeprowadzone badania archeologiczne i ekspertyzy budowlane, które umożliwiły rozpoczęcie prac nad dostosowaniem budynku na potrzeby nowoczesnej placówki, łączącej funkcje naukowe, edukacyjne i kulturalne.
Na podstawie wcześniejszych analiz historycznych konserwatorzy rozpoczęli pracę nad skrupulatnym odkrywaniem poszczególnych warstw tynków i pobiał pokrywających ściany cel. Po usunięciu warstw tynków datowanych na lata 80. XX wieku udało się im dotrzeć do warstw pobiał datowanych na lata 40. i 50. XX wieku. Na ich powierzchni odkryto liczne napisy świadczące o przetrzymywaniu w piwnicach „Domu Turka” ludzi związanych z polskim podziemiem niepodległościowym. Odsłonięto m. in wyryte na ścianach kalendarze prowadzone przez więźniów, aby nie zgubić rachuby czasu, krzyż nad wejściem do jednej z cel, odręczne rysunki, imiona, nazwiska, daty, miejscowości pochodzenia zatrzymanych. Przykładowe treści już rozczytanych napisów to: „Boże ratuj mnie”, „walka o niepodległość”, „zostali aresztowani 23 września 1951” i wiele innych.
Koncepcja Domu Pamięci
Koncepcja Domu Pamięci Obławy Augustowskiej została wypracowana przez zespół złożony z architektów, architektów wnętrz, historyków i autorów wystaw¸ a główną inspiracją w tworzeniu projektu tego budynku był skraj lasu/polana. Autorom projektu zależało na stworzeniu spójnej kompozycji mającej na celu przekazanie współczesnym i przyszłym pokoleniom symboliki lasu jako schronienia, domu, a także namiastki wolności, o którą walczyli, i za którą polegli. Wizja budynku, który niesie za sobą ciężar historii, zintegrowanego z zielenią, ma na celu stworzenie miejsca pełnego symboliki odnośnie wydarzeń tamtych lat. Choć praca nad renowacją obiektu stanowi ogromne wyzwanie, zależy nam na zachowaniu możliwie jak najbardziej oryginalnej jego postaci.
Integralną częścią miejsca jest Mur Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej, będący instalacją artystyczną symbolizującą wspomniany wcześniej skraj polany otoczonej drzewami - ostatni widok, jaki Ofiary widziały przed egzekucją.
Relacja z odsłonięcia Muru Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej (kliknij).
Na parterze będzie taka sala, gdzie będziemy opowiadać o współczesności i tam planujemy pokazywać wystawy czasowe. Chcemy żeby to traumatyczne doświadczenie stało się częścią naszej historii, ale żeby wyjść z traumy w sposób ostateczny. Chcemy żeby przede wszystkim młodzi ludzie wychodzili z muzeum nie przerażeni, ale wzmocnieni tym doświadczeniem – opowiadała prof. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego.
Zakończenie prac budowlanych jest planowane na 2024 rok – wtedy też rozpocznie się produkcja i montaż wystawy stałej, będącej sercem instytucji.
Na zdjęciach stan prac remontoych na dzień 3 października 2023 r.
Zobacz także
- Historia znów ożyła! | Piknik UŁAŃSKIE SERCA nad jeziorem Studzienicze
Aktualności
Historia znów ożyła! | Piknik UŁAŃSKIE SERCA nad jeziorem Studzienicze
31 maja 2025 roku w Studziennicznej spotkaliśmy się 2. edycję Pikniku Historycznego poświęconego 1. Pułkowi Ułanów Krechowieckich. Piknik był częścią obchodów 80. rocznicy Obławy Augustowskiej, których główna część odbędzie się w lipcu.
- „Obława Augustowska i jej konsekwencje. Stan badań i postulaty badawcze” | PROMOCJA KSIĄŻKI (13 czerwca, g. 17:00)
Aktualności
„Obława Augustowska i jej konsekwencje. Stan badań i postulaty badawcze” | PROMOCJA KSIĄŻKI (13 czerwca, g. 17:00)
Zapraszamy do udziału w spotkaniu wokół nowości wydawniczej Instytutu Pileckiego – książki pt. „Obława Augustowska i jej konsekwencje. Stan badań i postulaty badawcze”.
- UŁAŃSKIE SERCA | Piknik ułański nad jeziorem Studzienicze
Aktualności
UŁAŃSKIE SERCA | Piknik ułański nad jeziorem Studzienicze
31 maja zapraszamy do Studziennicznej na 2. edycję Pikniku Historycznego poświęconego 1. Pułkowi Ułanów Krechowieckich.
- Prawdziwy koniec II wojny światowej | Debata naukowa
Aktualności
Prawdziwy koniec II wojny światowej | Debata naukowa
W związku z 80. rocznicą zakończenia drugiej wojny światowej, 9 maja w Instytucie Pileckiego w Augustowie (ul. 3 Maja 16) odbędzie się debata.
- Jak komuniści rozdali chłopom ziemię, czyli reforma rolna 1944 – #gieldahistorii odc. 41
Aktualności
Jak komuniści rozdali chłopom ziemię, czyli reforma rolna 1944 – #gieldahistorii odc. 41
Dobrzyniówka – to właśnie tutaj rozpoczęła się jedna z największych przemian społecznych w powojennej Polsce. We wrześniu 1944 roku, dwa dni po ucieczce ostatniego właściciela, folwark w Dobrzyniówce jako pierwszy w kraju został przejęty pod reformę rolną.
- Katyń: prawda, kłamstwa i pamięć | Rozmawiają dr Bartłomiej Bydoń i dr hab. Andrzej Zawistowski
Aktualności
Katyń: prawda, kłamstwa i pamięć | Rozmawiają dr Bartłomiej Bydoń i dr hab. Andrzej Zawistowski
Katyń stał się symbolem stalinowskich zbrodni przeciwko ludzkości, dokonanych na polskich jeńcach wojennych.
- Chaimki i rumki – historia waluty getta łódzkiego #giełdahistorii odc. 40
Aktualności
Chaimki i rumki – historia waluty getta łódzkiego #giełdahistorii odc. 40
Litzmannstadt Ghetto, jedno z największych gett stworzonych przez Niemców w czasie II wojny światowej, było miejscem wyjątkowym również pod względem ekonomicznym – to tam po raz pierwszy wprowadzono odrębną walutę dla Żydów, tzw. chaimki lub rumki.
- Wystawa LIPCOWI 1945. Twarze ofiar Obławy Augustowskiej | Do 21 kwietnia w Krakowie
Aktualności
Wystawa LIPCOWI 1945. Twarze ofiar Obławy Augustowskiej | Do 21 kwietnia w Krakowie
Do 21 kwietnia można obejrzeć wystawę plenerową "LIPCOWI 1945. Twarze Ofiar Obławy Augustowskiej" w Krakowie.
- Zagłosuj na Dom Turka w plebiscycie Polska Architektura XXL 2024
Aktualności
Zagłosuj na Dom Turka w plebiscycie Polska Architektura XXL 2024
Dom Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej zaprojektowany przez pracownię Tremend został nominowany do nagrody za najlepszą realizację architektoniczną w kategorii "obiekt publiczny" w plebiscycie Polska Architektura XXL 2024.
- Jak Sowieci wchłonęli wschodnią Polskę? Kulisy sowietyzacji Kresów. Giełda Historii odc. 31
Aktualności
Jak Sowieci wchłonęli wschodnią Polskę? Kulisy sowietyzacji Kresów. Giełda Historii odc. 31
Sowieci wkroczyli na Kresy 17 września 1939 roku – to fakt, który zna (prawie) każdy. Ale czy wiesz, że przejęcie tych ziem było dokładnie zaplanowane na długo przed tą datą?
- „W Nowej Zelandii zaczyna się dzień. Opowieść o dzieciach z Pahiatua" odc. 2
Aktualności
„W Nowej Zelandii zaczyna się dzień. Opowieść o dzieciach z Pahiatua" odc. 2
Zapraszamy do wysłuchania audioserialu „W Nowej Zelandii zaczyna się dzień. Opowieść o dzieciach z Pahiatua".
- Ostatnia sobota w ojczyźnie - debata o deportacjach Polaków do ZSRS
Aktualności
Ostatnia sobota w ojczyźnie - debata o deportacjach Polaków do ZSRS
Zapraszamy do obejrzenia debaty pt. „Ostatnia sobota w ojczyźnie”, którą Instytut Pileckiego zorganizował z okazji 85. rocznicy pierwszej deportacji Polaków z okupowanych Kresów Wschodnich II RP do ZSRS.