80. rocznica wyzwolenia KL Auschwitz | Spotkanie ze Świadkiem i pokaz filmów | 24 stycznia - Instytut Pileckiego

27 stycznia przypada 80. rocznica wyzwolenia KL Auschwitz, największego obozu koncentracyjnego w Polsce, w którym od czerwca 1940 do stycznia 1945 zginęło około 1,1 miliona ludzi, z czego około 1 milion stanowili europejscy Żydzi.

Z tej okazji, 24. stycznia zapraszamy na spotkanie "Niech mówią ci, którzy tam byli"!

Goście specjalni:

Małgorzata Grygiel - współtwórca obu produkcji
Mirosława Kamińska (95 l.) - mieszkanka Augustowa, córka nauczyciela - Huberta Kamińskiego, w 20-leciu międzywojennym jej rodzina przyjaźniła się z lokalnym środowiskiem żydowskim, była świadkiem zniszczenia synagogi w Augustowie. Pamięta augustowskie getto i osoby w nim przetrzymywane.

24 stycznia, godz. 11:00, kino ISKRA, ul. 3 Maja 38, 16-300 Augustów, WSTĘP WOLNY.

---

„Świadkowie Epoki. Ku Zagładzie”

„Pamiętam rozmowę mojej mamy – to mógł być 38 rok. Niemcy? Taki kulturalny naród? To było niewyobrażalne…” – mówi Krystyna Budnicka, która w Zagładzie straciła rodziców i siedmioro rodzeństwa. ….i wielu bardzo długo nie mogło uwierzyć – bo Holokaust był zbrodnią zaplanowaną i systematyczną, a jego skala przechodziła ludzkie wyobrażenie. Tych, którzy przeżyli zostawiła ze wspomnieniami ciążącymi sercu i duszy przez całe życie. To właśnie tymi historiami ocaleni z Zagłady i jej świadkowie podzielili się z twórcami filmu „Świadkowie Epoki. Ku Zagładzie”. Z ich opowieści wyłania się obraz okupacji niemieckiej: narastających prześladowań wobec Żydów oraz kolejnych etapów Holokaustu – aż do obozów zagłady. W filmie, w którym nie znajdziecie zbędnego komentarza, jedynie relacje ocalonych i świadków, zawiera się okrutna prawda o tej zbrodni – jej rozmiar. Co się działo na terenach okupowanych przez Niemców - ale nie tylko w tych największych miastach? Jak wyglądała Zagłada w małych miasteczkach i wsiach? Ilu Żydów nigdy nie dotarło do obozów? O ilu zbrodniach wie tylko lokalna społeczność? Film „Świadkowie Epoki. Ku Zagładzie” oddaje głos tym ofiarom, o których cierpieniu wielu z nas nigdy nie miało okazji usłyszeć.

Czas trwania: 40 min

Reżyseria i scenariusz: Małgorzata Grygiel i Michał Miziołek z Instytutu Pileckiego

Film powstał w koprodukcji z Filmoteką Narodową - Instytutem Audiowizualnym.

---

„Nie wolno było płakać”

Film dokumentalny "Nie wolno było płakać" to historia byłych więźniarek niemieckich obozów koncentracyjnych. Aresztowane za działalność konspiracyjną, wysiedlone z dnia na dzień z własnych domów, wypędzane z powstańczej Warszawy. 

Były kobietami, którym zabrano młodość, były dziewczynkami, którym skradziono dzieciństwo. Bohaterki filmu trafiły do KL Auschwitz-Birkenau, KL Bergen-Belsen, KL Ravensbrück. Patrzyły na egzekucje swoich koleżanek, o ich być albo nie być decydował przypadek. Niektórych wypadków nie przewidziałby najlepszy scenarzysta.

"W obozie nie wolno było płakać, jeśli płaczesz to już po tobie" – mówi w filmie Alicja Kubecka, była więźniarka Ravensbrück. Na łzy mogły sobie pozwolić dopiero, gdy zostały wyzwolone przez aliantów. Zanim to nastąpiło, przeżyły jednak kolejny dramat: marsze śmierci.

Koniec wojny nie oznaczał końca cierpienia. Powrót do domu, zagubione rodziny, traumy byłych więźniów i nieuchwytny ból przekazywany z pokolenia na pokolenie niczym rodzinne dziedzictwo. Jedna z bohaterek filmu mówi „zaczęło się prawie normalne życie”.

Film powstał w koprodukcji z Filmoteką Narodową – Instytutem Audiowizualnym.

reż. Michał Miziołek, Małgorzata Grygiel, Wojciech Saramonowicz
scen. Małgorzata Grygiel, Michał Miziołek

---

Obóz Auschwitz-Birkenau

Założony przez Niemców w maju 1940 roku na terytorium okupowanej Polski początkowo służyć jako miejsce przetrzymywania polskich więźniów politycznych, w związku z niemiecką polityką terroru wobec Polaków. Z czasem KL Auschwitz przekształcił się w rozbudowany kompleks mniejszych obozów, pełniących różnorodne funkcje stając się największym hitlerowskim ośrodkiem zagłady dla obywateli okupowanej przez Niemców Europy. Autorem pierwszych doniesień o Holokauście był Witold Pilecki (żołnierz AK, patron Instytutu Pileckiego), który 19 września 1940 roku, podczas niemieckiej, ulicznej łapanki, za zgodą swoich wojskowych przełożonych, dobrowolnie dał się aresztować by przeniknąć do niemieckiego obozu zagłady,  gdzie poza działalnością wywiadowczą organizował ruch oporu W kwietniu 1942 roku, po brawurowej ucieczce, ujawnił w swoich raportach informacje o przerażających zbrodniach niemieckich w Auschwitz.

– Auschwitz, to nie tylko miejsce pamięci, ale także przestroga, która wciąż wymaga refleksji nad ludzką zdolnością do okrucieństwa oraz mechanizmami systemowego wykluczenia i dehumanizacji. To właśnie dzięki nieustannemu badaniu i reinterpretowaniu historii Auschwitz możliwe jest podtrzymanie pamięci oraz – miejmy nadzieję – przeciwdziałanie podobnym tragediom w przyszłości. – mówi dr Agnieszka Witkowska-Krych z Instytutu Pileckiego. Obóz Auschwitz-Birkenau został wyzwolony 27 stycznia 1945 roku przez żołnierzy 60. Armii Pierwszego Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej. Data ta jest obchodzona jako Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. W styczniu 1945 roku Niemcy, zdając sobie sprawę z nadciągającej Armii Czerwonej, zaczęli likwidować obóz. Przeprowadzono wówczas tak zwane „marsze śmierci”, w których około 56 tysięcy więźniów zostało zmuszonych do ewakuacji w kierunku innych obozów na terenie III Rzeszy. Bardzo wiele osób zmarło wówczas z powodu zimna, głodu i wycieńczenia. W obozie pozostawiono około 7 tysięcy najbardziej osłabionych więźniów. Większość z nich była skrajnie wycieńczona, ciężko chora i w stanie krytycznego niedożywienia. Po wyzwoleniu ocalali więźniowie zostali otoczeni opieką przez Armię Czerwoną oraz miejscową ludność. W obozie utworzono prowizoryczny szpital, gdzie leczono najciężej chorych. Ocaleni, którzy byli w stanie, po zakończeniu wojny powracali do swoich rodzinnych miejscowości. Niektórzy pozostali w Polsce, inni wyemigrowali, najczęściej do Izraela, Stanów Zjednoczonych czy innych krajów. W wielu przypadkach musieli zmierzyć się z traumą obozową, problemami zdrowotnymi i trudnymi warunkami życia powojennego. Wyzwolenie Auschwitz było zatem z jednej strony symbolicznym końcem jednego z najstraszniejszych rozdziałów w historii ludzkości, ale z drugiej dla wielu ocalonych stanowiło dopiero początek trudnej drogi do odzyskania godności, zdrowia i sensu życia. – dodaje naukowczyni.

27. stycznia, obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Z tej okazji Instytut Pileckiego przygotował cykl wydarzeń z udziałem ocalonych, świadków Holokaustu oraz badaczami tematu.

Instytut Pileckiego proponuje wybrane relacje oraz materiały archiwalne:

- świadectwo Elżbiety Sobczyńskiej - dziecka w KL Auschwitz: Link

- świadectwo Stefani Wiernik - urodzonej w KL. Auschwitz: Link

- świadectwo Stefanii Turbiarz – więźniarki KL. Auschwitz: Link

- świadectwa Bogdana Bartnikowskiego – 10-letniego powstańca i więźnia KL Auschwitz: 1.Link 2.Link

- świadectwa Marii Stroińskiej – 11- letniego dziecka w KL Auschwitz:1. Link 2.Link

- świadectwo Aliny Dąbrowskiej – więźniarki KL Auschwitz: Link

- świadectwo Jerzego Fajera – więźnia KL Auschwitz: Link

Więcej materiałów w: Archiwum Instytutu Pileckiego, Auschwitz

---

Krótka historia obozu KL Auschwitz

Jednym z narzędzi terroru stosowanych wobec ludności okupowanych przez Niemców państw były masowe internowania dotykające głównie inteligencję i jeńców wojennych, kler, osoby związane z ruchem oporu ale również przypadkowe ofiary ulicznych łapanek. Największe nasilenie takich aktów totalitarnej przemocy miało miejsce w Polsce.

Od początku okupacji w procesie systematycznego wyniszczania narodu polskiego, osłabiania jego potencjału intelektualnego oraz wymuszania bezwzględnego posłuszeństwa, istotną rolę odgrywały różnego rodzaju miejsca uwięzienia, areszty policyjne, więzienia sądowe, obozy przejściowe, pracy, wychowawcze i karne, a przede wszystkim obozy koncentracyjne, które początkowo  organizowano by rozwiązać problem przepełnionych lokalnych miejsc internowania. Na terenie Polski, Niemcy zbudowali sześć obozów: w Treblince, Chełmnie (Kulmhof), Sobiborze, Bełżcu, Majdanie i Oświęcimiu (Auschwitz).

Otwarty w Oświęcimiu, 10 miesięcy po wybuchu wojny był pierwszym i zarazem największym obozem koncentracyjnym na okupowanych ziemiach polskich. W pierwszych dwóch latach jego istnienia Polacy stanowili przeważającą liczbowo grupę narodowościową więźniów, wśród deportowanych do obozu od samego początku znajdowali się również Żydzi. Od 1942 roku, stał się miejscem stopniowego wyniszczania więźniów i równocześnie największym ośrodkiem natychmiastowej, bezpośredniej zagłady Żydów.

Wybór lokalizacji na utworzenie obozu podyktowany był m.in.: dogodnym położeniem komunikacyjnym (rozbudowana sieć kolejowa), geograficznym (równina w rozwidleniu dwóch rzek dawała gwarancję, że w razie potrzeby kompleks będzie można szybko rozbudować i odgrodzić od świata) oraz już istniejącą infrastrukturą (zabudowania byłych koszar wojskowych, które teraz służyły jako baraki).

KL Auschwitz z czasem przekształcił się w rozbudowany kompleks mniejszych obozów, tzn. obozu koncentracyjnego, miejsce przetrzymywania więźniów pochodzących z różnych grup społecznych i narodowościowych, obozu zagłady, od 1942 roku stał się jednym z głównych ośrodków eksterminacji Żydów w ramach realizacji planu „Ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej", a także obozu pracy przymusowej. Zdecydowana ich większość była zabijana w komorach gazowych zaraz po przybyciu. Największą liczbę ofiar stanowili Żydzi (ok. 1 mln),  następnie Polacy (70-75 tys.). Inni więźniowie obozu Auschwitz to: Romowie (21 tys.), przetrzymywani w specjalnie wydzielonym „Zigeunerlager", radzieccy jeńcy wojenni (15 tys.), wysyłani do Auschwitz głównie na egzekucje lub do ciężkiej pracy, a także więźniowie innych narodowości, m.in. Czesi, Francuzi, Węgrzy, Grecy, Włosi, Norwegowie, a także Niemcy (na przykład więźniowie polityczni, świadkowie Jehowy, zwani badaczami Pisma Świętego oraz homoseksualiści).

KL Auschwitz składał się: 1) Auschwitz I - utworzony w 1940 r. na terenie i w budynkach przedwojennych polskich koszar; 2) Auschwitz II-Birkenau zbudowany w 1941 r. na terenie odległej od Oświęcimia o 3 km wsi Brzezinka, z której wysiedlono polską ludność i gdzie naziści wybudowali większość urządzeń masowej zagłady; Auschwitz III –ok. 40 podobozów, którymi były niemieckie zakłady przemysłowe i gospodarstwa rolniczo-hodowlane, wykorzystujące niewolniczą siłę roboczą więźniów. Wszystkie obozy i podobozy zostały odizolowane od świata zewnętrznego i otoczone drutem kolczastym.